Гадиаты цомахъ царды уаз

Гæдиаты Цомахъ

Уацмыстæ

«Цомахъы, нæ фысджытæй тынг бирæйау, амонд нæ фæцис нæдæр царды бонтæй, нæдæр — царды уавæртæй, цæмæй æххæстæй раргом кодтаид йæ курдиат; адæмы рæгъмæ рахастаид, йæ зæрдæ æмæ йын йæ зонд цы дзырдтой, æппæт уыдон. Фæлæ Секъайы уарзон хъæбул Цомахъ йæ номыл гадзрахатæй никуы рацыд — уыдис ирон аив дзырды æцæг домбай».

Адæм куы стыхсой цагъайраджы цардæй,
Адæм куы бамбарой се ’фхæрд, сæ марæг,
Зон, уæд кæй сыстдзысты иу бон хъыгдардæй,
Зон, уæд кæй фехъуысдзæн иу бон сæ зарæг.
Дардыл фæзындзысты тохы нысæнттæ,
Тохы хъæр ацæудзæн, анхъæвздзæн дардыл.
Стыхджын уыдзысты Сæрибары фæндтæ,
Сдзурдзысты адæм уæд иумæ сæ цардыл.
Дзыллæйы хъаруйæ къæдзæх ныннæрдзæн,
Хæхтæ нырриздзысты дзыллæты барæй.
Адæмы ныхмæ цы уæйыг фæлæудзæн?!
Чи цыл фæуыдзæн уæлахиз æхсарæй?
Адæм куы стыхсой цагъайраджы цардæй,
Адæм куы бамбарой се ’гад, сæ марæг,
Зон, уад кæй сыстдзысты иу бон хъыгдардæй,
Зон, уæд кæй фехъуысдзæн иу бон сæ зарæг.

ФÆНДЫ МÆ МÆН.

Фæнды мæ мæн, цæмæй нæ Иры
Мæгуыр лæг царды уаг æмбара.
Фæнды мæ мæн, цæмæй нæ Иры
Лæджы фæллой йæ кад ыссара.
Фæнды мæ мæн, цæмæй нæ Иры
Рæстдзинад адæммæ куыд хъара.
Фæнды мæ мæн, цæмæй нæ Иры
Нæ тых, нæ фæнд, нæ сæр нæ бар уа.

ЦÆМÆН ÆЙ УАРЗЫН ÆЗ МÆ ФЫДЫБÆСТÆ?

Прозæйæ стихгонд

Цæмæн æй уарзын æз мæ фыдыбæстæ? Цæмæн?

Рæсугъд у Ирыстон. Бæрзондæй фæлгæсынц, рухс цæстæй æнусы цъититæ. Ныгъуылынц хæхты цъуппытæ кæмдæр арвы цъæхы. Фидарæй лæууынц фæрсæй-фæрстæм рагон къæдзæхтæ. С астæу арф ацыдысты кæмттæ. Æрттивынц ранæй-ран къултæ зæлдаг кæрдæгæй, хъæды къохтæй, зилы цыл фæлмæн фæзылдæй æврагъы уддзæф. Далæ комы нарæгæй хъуысы уæлæмæ доны хъæлæба, цыма хъал кæны йæ хъæрæй хæххон хъæутæ, къулты дæлбазыр сидзæртау чи бабукъ.

Рæсугъд у Ирыстон. Зæрдæ йæм фехсайы, зæрдæ йæм фæласы йæхи.

Сделать фальцевую кровлю Фальцевая кровля — фальцевая кровля.

Источник

Гадиаты цомахъ царды уаз

Фæнды мæ мæн, цæмæй нæ Иры
Мæгуыр лæг царды уаг æмбара.
Фæнды мæ мæн, цæмæй нæ Иры
Лæджы фæллой йæ кад ыссара.
Фæнды мæ мæн, цæмæй нæ Иры
Рæстдзинад адæммæ куыд хъара.
Фæнды мæ мæн, цæмæй нæ Иры
Нæ тых, нæ фæнд, нæ сæр нæ бар уа.

Нæуæгæй та бадын, æхсæрдзæн,
Дæ разы. Фæкæсын.
Нæуæгæй та хъусын, æхсæрдзæн,
Дæ рæсугъд, дæ диссаг ныхæстæм.
Фæуæн дæр цын нал ис, æхсæрдзæн,
Дæ рæсугъд, дæ диссаг аргъæуттæн.
Цытæ-иу фæзарыс, æхсæрдзæн,
Цытæ-иу фæдзурыс.
Æмбарын дæ хъæлдзæг ныхæстæ,
Сæрдыгон уæлдæфы куы цæуы дæ зарæг,
Куы ‘рттивы дæ пырхæндæг хурмæ,
Куы хъазы дæ сыгъдæг дон къулыл.
Дæ цины ныхæстæ, дæ уарзон ныхæстæ
Мæ зæрдæйæ ‘мбарын. Мæ хуылфы
Мæ уарзондзинад та ысхъазыд,
Мæ уарзон æхсæрдзæн

Куы дын зæгъин мæ царды маст,
Мæ зæрдæ ‘мæ мæ удмарæг, —
Цæф цæргæсы уæззаудæр хъаст,
Цæф сæгуыты зындæр хъарæг;

Куы дын зæгъин мæ сусæг хъыг,
Мæ тынгдæр мæт, мæ къорд фынтæ, —
Фыдæфхæрды тымбыл цæссыг,
Фыдиунæджы фыдуаг зынтæ;

Куы дын зæгъин, мæ хуры тын,
Æгасæй дæр мæ хъуыдытæ,
Æдзухæй дæр цæмæ бæллын,
Цæуыл лæууынц мæ рухс сæнттæ;

Куы дын зæгъин, куы радзурин,
Уæд бамбарис мæ сонт ныхас,
Мæ къуызгæ дзырд, мæ сусæг цин,
Уæд бамбарис мæ цæстæнгас.

Кæсын æз нæ хæхтæм,
Нæ урссæр къæдзæхтæм, —
Ныгъуылынц цъæх арвы кæмдæр.

Кæсын æз нæ къултæм, —
Кæрдæгхуыз цъæх къултæм, —
Зæлдагау æрттивынц хуыздæр.

Кæсын æз нæ кæмттæм,
Фæхъусын нæ дæттæм, —
Куы зарынц гъеныр дæр дзæбæх.

Хур хъазы йæ хъазтæй,
Хур тавы йæ кастæй,
Хур уафы йæ тынтæ уæрæх.

Мæ зæрдæ нæ райы,
Мæ зæрдæ æхсайы,
Æхсайы гъеныр дæр дæумæ.

Мæхинымæр дзурын,
Зæрдæбынæй курын:
«Фæзын мæм, мæ уарзон, кæм дæ?

Ды мемæ куы уаис,
Мæ фæнд мын æмбарис;
Кæм уаид мæ цинæн кæрон!

Зæгъин уæд æцæгæй,
Æнæмæт хъæлдзæгæй:
«Куыд рæсугъд у уалдзыгон бон!»

Кæсын æз нæ хæхтæм,
Кæсын æз нæ кæмттæм,
Мæ хъуырмæ та ссæуы мæ маст.

Зæгъ-ма мын, мæ уарзон,
Кæмæн æй фæзарон,
Кæмæ йæ фæхæссон мæ хъаст?

Источник

Гæдиаты Цомахъы цард æмæ сфæлдыстад

Гæдиаты Секъайы фырт Цомахъ райгуырдис 1882 азы , мæгуыр хæххон хæдзары, Гуырдзыстоны,Хъуды комы,Уæллаг Ганисы хъæуы.

Чысыл ма уыд,афтæмæй йæ фыд Секъа æд бинонтæ ралыгъд Цæгат Ирыстонмæ æмæ æрцардис Джызæлы.

Просмотр содержимого документа
«Гæдиаты Цомахъы цард æмæ сфæлдыстад»

Гæдиаты Секъайы фырт Цомахъ

Гæдиаты Секъайы фырт Цомахъ райгуырдис 1882 азы ,мæгуыр хæххон хæдзары, Гуырдзыстоны,Хъуды комы,Уæллаг Ганисы хъæуы.

Чысыл ма уыд,афтæмæй йæ фыд Секъа æд бинонтæ ралыгъд Цæгат Ирыстонмæ æмæ æрцардис Джызæлы.

Цомахъ каст фæци Дзызæлы райдиан скъола, уый фæстæ та – Дзæуджыхъæуы дины училищæ, стæй бацыд ахуырмæ Стъараполы семинармæ.

Семинар каст куы фæци ,уæд ахуыр кæнын райдыдта Тартуйы (Дерпты) университеты историон- филологон факультеты.

Университеты историон- филологон факультеты ахуыргæнгæйæ.

1908 азы Цомахъы фæрхастой Сыбырмæ йæ революцион куысты тыххæй. Поэт йæ царды хуыздæр азтæ арвыста ахæстоны къуымты.

1917 азы рынчынæ сыздæхт Ирыстонмæ. Ахæстоны дæр нæ рох кодта йе сфæлдыстадон куыст. Ныффыста æмдзæвгæты цикл « Ахæстоны фыстытæ»

• «Хуры тын»
• «Бæлон»
• «Хæлæг»
• «Дæ чиныг»
• «Фын»
• «Ме фсымæрмæ”
• Ǽрæхсæв»

Цомахъы сфæлдыстад дих кæны йӕ цардмӕ гӕсгӕ — 3 хайыл:

Источник

Цомахъ – поэты цард æмæ сфæлдыстад. Æмдзæвгæ»Фæндон»

Ищем педагогов в команду «Инфоурок»

Урочы нысан: 1. Дарддæр зонгæ кæнын скъоладзауты Цомахъы цард æмæ сфæлдыстадимæ.

2.Рæзын кæнын скъоладзаутæм уарзондзинад Райгуырæн бæстæмæ.

3.Ныхасы рæзтыл кусын.

Урочы цыд: I.Организацион хай.

II.Хæдзармæ куыст бафæрсын.

Фысгæ куыстытæ æрæмбырд кæнын, иу-дыууæ дзы бакæсын

Хи ныхæстæй радзурын уацмысы мидис, характеристикæ раттын уацмысы сæйраг архайджытæн.

Скъуыддзæгтæ бакæсын уацмысæй.

Уацмысмæ гæсгæ дзуаппытæ раттын фарстытæн.

Гæдиаты Цомахъы цард æмæ сфæлдыстад » Фæндон «

Гæдиаты Секъайы фырт Цомахъ (райгуырд 1882 азы Хъуды комы,Дæллаг Ганисы) уыд литературон критик, революционер, æхсæнадон архайæг, поэт, драматург, прозаик, тæлмацгæнæг. Райдиан ахуырад райста Джызæлы. Уый фæстæ фондз азы дæргъы (1892-1897) ахуыр кодта Дзæуджыхъæуы духовон училищæйы. Каст æй куы фæци, уæд ма ноджы æхсæз азы (1897-1903) ахуыр кодта Стъараполы дины семинары. 1903 азы Цомахъ ахуыр кæнынмæ бацыд Юрьевы паддзахадон университеты историон-филологон факультетмæ. Ам æй æрыййæфта тызмæг 1905 аз. Уый уыдис студентон змæлдтыты архайæг æмæ йын йæ ахуыр æнæ ныууадзгæ нал уыд æмæ фæстæмæ æрыздæхт Ирыстонмæ. Куыста ахуырг æ н æ г æ й Джыз æ лы райдиан скъолайы

Гæдиаты Цомахъ 1906 азы 23 июлы уадзын райдыдта ирон æвзагыл фыццаг газет — «Ирон газет». Фæстæдæр æй хицауад уадзын нал бауагъта. Цомахъ дзы мыхуыр кодта уацтæ æхсæнадон-политикон темæтыл. Ацы ран рабæрæг фыссæджы революцион хъуыды. 1906 азы фæстæмæ аздæхт Юрьевмæ æмæ йæ ахуыр адарддæр кодта. Уæд бацыдис эсерты партийы эстойнаг организацимæ. Йæ политикон архайды æмæ уыцы партийы кæй уыд, уый тыххæй Цомахъы 1908 азы 7 мартъийы æрцахстой. Æртæ азы ахæстоны фæбадт, стæй йæ Сыбырмæ ахастой. Ахæстоны дæр Цомахъ йæ тох, йе сфæлдыстадон куыст нæ уагъта. Йæ «Ахæстоны фыстытæ», зæгъгæ, уыдоны ’хсæн зынгæ бынат ахсынц авд æмдзæвгæйы: «Хуры тын», » Бæлон » , » Хæлæг » , » Дæ чиныг » , » Фын » , » Ме фсымæрмæ » , » Æрæхсæв » .

1923-æм азы фыццаг куыста Хæххон республикæйы профессион ахуырады хайады хицауæй, стæй та рухсады адæмон комиссары хæдивæгæй. Уыцы иу рæстæджы уыдис Хæххон педагогон институты доцент, Дзæуджыхъæуы сæудæджерадон-экономикон техникумы лæвæрдта диалектикон æмæ историонматериализм , уыдис газет » Рæстдзинад » -ы редактор

1930-æм азы кæрон Цомахъ уæззау рынчын фæцис æмæ йæхи фæндонмæ гæсгæ ивд æрцыд Цæгат Ирыстоны зонад-иртасæн институтмæ. Йæ царды фæстаг бонты онг уыд йæ директор. 1931 азы 24 октябры Цомахъæн йæ зæрдæ йæ кусынæй банцад.

Бакусын зынæмбарæн дзырдтыл:

Æмдзæвгæ » Фæндон » нæ литературæмæ æрбахаста революцийы уадтымыгъ, революцийы цæхæр. Уымæй райдыдта ирон пролетарон поззи. Ацы æмдзæвгæйы поэт æргом кæны йæ фæндиæгтæ адæмы амонд æмæ сæрибар цардыл.

Рæсугъд у Ирыстон, дзæбæх сты йæ хæхтæ. Фæлæ уыцы æрдзы рæсугъддзинады…

Стонг æмæ ‘фхæрдæй фырмæстæй куы фæриссынц

Адæм сæ уазал хæдзæртты…

Сидзæры уынæргъдæй арфæй, зæрдæбынæй

Хъастау æддæмæ куы хъуысы.

Цомахъ хæххон лæджы хъысмæтыл дзургæйæ йæ уацмысы зæгъы:

«Иу хорз йæ цардæй нæ мысы». Дæ райгуырдæй дæ амæлæты бонмæ иунæг хорздзинад ма фен, ма зон, ма æрымыс, афтæмæй цæр, кус, фыдæбон кæн. Цы ма уа уымæй фыддæр æмæ трагикондæр!

Æмæ уæд Цомахъ рахизы йæ фæндиæгты коймæ: искуы кæд уалдзæг æрцæуид, ома амондджын дуг, нæ цины хъæр, нæ зард дардмæ куы хъуысид, амонд куы ныззилид, тухийы рæстæг куы фæуид, фарн нæм куы ‘рцæуид æмæ кадимæ цард куы хæссиккам.

Цомахъы уырны, ахæм рæстæг кæй æрцæудзæн,æрмæст хъуамæ адæм æмдыхæй, æмзондæй стох кæной уыцы амонды гæнах байсынмæ.

Эпиграф æмæ олицетворени.

Эпиграф – бердзенаг дзырд, амоны фыст, автор йæ аивадон, публицистон кæнæ та уацмысы иу хайæн йæ разæй цы текст сæвæры, уый.

Эпиграф æмбарын кæны уацмысы сæйраг мидис.

Олицетворени у метафорæйы хуызтæй иу. Амоны, удджын предметы кæнæ та миниуджытæ æнæуд предметтæм рахæссын.

IY.Аулæфт . Æмбисæндтæ равзарын

Y.Æрмæг ныффидар кæнын.

1.Цавæр æхсæнадон царды уаг æвдисы фыссæг йæ уацмысы?

2. Цæуыл сагъæс кæны Цомахъ?

3. Цавæр цардмæ бæллы поэт?

4. Цæй символтæ сты зымæг æмæ уалдзæг?

YI. Хæдзармæ куыст.

1.Æмдзæвгæ аив кæсын сахуыр кæнын.

2.Фæрстытæм гæсгæ дзуаппытæ бацæттæ кæнын

3. Ныффыссын чысыл радзырд ахæм темæмæ гæсгæ : «Куыд фидæны цардаразæгæн,цы у мæ царды стырдæр нысан»

Курс повышения квалификации

Специфика преподавания предмета «Родной (русский) язык» с учетом реализации ФГОС НОО

• Сейчас обучается 320 человек из 60 регионов

Курс повышения квалификации

Дистанционное обучение как современный формат преподавания

• Сейчас обучается 742 человека из 78 регионов

Курс повышения квалификации

Методика обучения русскому языку в образовательных организациях в условиях реализации ФГОС

• Сейчас обучается 320 человек из 66 регионов

Тем æ : Цомахъ – поэты цард æ м æ сф æ лдыстад. Æмдзæвгæ » Фæндон «

Урочы нысан: 1. Дарддæр зонгæ кæнын скъоладзауты Цомахъы цард æмæ сфæлдыстадимæ.

2.Рæзын кæнын скъоладзаутæм уарзондзинад Райгуырæн бæстæмæ.

3.Ныхасы рæзтыл кусын.

Урочы цыд: I.Организацион хай.

II.Хæдзармæ куыст бафæрсын.

1. Фысгæ куыстытæ æрæмбырд кæнын, иу-дыууæ дзы бакæсын

2. Хи ныхæстæй радзурын уацмысы мидис, характеристикæ раттын уацмысы сæйраг архайджытæн.

3. Скъуыддзæгтæ бакæсын уацмысæй.

4. Уацмысмæ гæсгæ дзуаппытæ раттын фарстытæн.

Гæдиаты Цомахъы цард æмæ сфæлдыстад » Фæндон «

1. Ахуыргæнæджы раныхас.

Ò Гæдиаты Секъайы фырт Цомахъ (райгуырд 1882 азы Хъуды комы,Дæллаг Ганисы) уыд литературон критик, революционер, æхсæнадон архайæг, поэт, драматург, прозаик, тæлмацгæнæг. Райдиан ахуырад райста Джызæлы. Уый фæстæ фондз азы дæргъы (1892-1897) ахуыр кодта Дзæуджыхъæуы духовон училищæйы. Каст æй куы фæци, уæд ма ноджы æхсæз азы (1897-1903) ахуыр кодта Стъараполы дины семинары. 1903 азы Цомахъ ахуыр кæнынмæ бацыд Юрьевы паддзахадон университеты историон-филологон факультетмæ. Ам æй æрыййæфта тызмæг 1905 аз. Уый уыдис студентон змæлдтыты архайæг æмæ йын йæ ахуыр æнæ ныууадзгæ нал уыд æмæ фæстæмæ æрыздæхт Ирыстонмæ. Куыста ахуырг æ н æ г æ й Джыз æ лы райдиан скъолайы

Ò Гæдиаты Цомахъ 1906 азы 23 июлы уадзын райдыдта ирон æвзагыл фыццаг газет — «Ирон газет». Фæстæдæр æй хицауад уадзын нал бауагъта. Цомахъ дзы мыхуыр кодта уацтæ æхсæнадон-политикон темæтыл. Ацы ран рабæрæг фыссæджы революцион хъуыды. 1906 азы фæстæмæ аздæхт Юрьевмæ æмæ йæ ахуыр адарддæр кодта. Уæд бацыдис эсерты партийы эстойнаг организацимæ. Йæ политикон архайды æмæ уыцы партийы кæй уыд, уый тыххæй Цомахъы 1908 азы 7 мартъийы æрцахстой. Æртæ азы ахæстоны фæбадт, стæй йæ Сыбырмæ ахастой. Ахæстоны дæр Цомахъ йæ тох, йе сфæлдыстадон куыст нæ уагъта. Йæ «Ахæстоны фыстытæ», зæгъгæ, уыдоны ’хсæн зынгæ бынат ахсынц авд æмдзæвгæйы: «Хуры тын», » Бæлон » , » Хæлæг » , » Дæ чиныг » , » Фын » , » Ме фсымæрмæ » , » Æрæхсæв » .

Ò 1923-æм азы фыццаг куыста Хæххон республикæйы профессион ахуырады хайады хицауæй, стæй та рухсады адæмон комиссары хæдивæгæй. Уыцы иу рæстæджы уыдис Хæххон педагогон институты доцент, Дзæуджыхъæуы сæудæджерадон-экономикон техникумы лæвæрдта диалектикон æмæ историонматериализм , уыдис газет » Рæстдзинад » -ы редактор

1930-æм азы кæрон Цомахъ уæззау рынчын фæцис æмæ йæхи фæндонмæ гæсгæ ивд æрцыд Цæгат Ирыстоны зонад-иртасæн институтмæ. Йæ царды фæстаг бонты онг уыд йæ директор. 1931 азы 24 октябры Цомахъæн йæ зæрдæ йæ кусынæй банцад.

2. Æмдзæвгæ бакæсын

3. Бакусын зынæмбарæн дзырдтыл:

Æмдзæвгæ » Фæндон » нæ литературæмæ æрбахаста революцийы уадтымыгъ, революцийы цæхæр. Уымæй райдыдта ирон пролетарон поззи. Ацы æмдзæвгæйы поэт æргом кæны йæ фæндиæгтæ адæмы амонд æмæ сæрибар цардыл.

Рæсугъд у Ирыстон, дзæбæх сты йæ хæхтæ. Фæлæ уыцы æрдзы рæсугъддзинады…

Стонг æмæ ‘фхæрдæй фырмæстæй куы фæриссынц

Адæм сæ уазал хæдзæртты…

Сидзæры уынæргъдæй арфæй, зæрдæбынæй

Хъастау æддæмæ куы хъуысы.

Цомахъ хæххон лæджы хъысмæтыл дзургæйæ йæ уацмысы зæгъы:

«Иу хорз йæ цардæй нæ мысы». Дæ райгуырдæй дæ амæлæты бонмæ иунæг хорздзинад ма фен, ма зон, ма æрымыс, афтæмæй цæр, кус, фыдæбон кæн. Цы ма уа уымæй фыддæр æмæ трагикондæр!

Æмæ уæд Цомахъ рахизы йæ фæндиæгты коймæ: искуы кæд уалдзæг æрцæуид, ома амондджын дуг, нæ цины хъæр, нæ зард дардмæ куы хъуысид, амонд куы ныззилид, тухийы рæстæг куы фæуид, фарн нæм куы ‘рцæуид æмæ кадимæ цард куы хæссиккам.

Цомахъы уырны, ахæм рæстæг кæй æрцæудзæн,æрмæст хъуамæ адæм æмдыхæй, æмзондæй стох кæной уыцы амонды гæнах байсынмæ.

4. Литературæйы теории.

Эпиграф æмæ олицетворени.

Эпиграф – бердзенаг дзырд, амоны фыст, автор йæ аивадон, публицистон кæнæ та уацмысы иу хайæн йæ разæй цы текст сæвæры, уый.

Эпиграф æмбарын кæны уацмысы сæйраг мидис.

Олицетворени у метафорæйы хуызтæй иу. Амоны, удджын предметы кæнæ та миниуджытæ æнæуд предметтæм рахæссын.

IY.Аулæфт . Æмбисæндтæ равзарын

Y.Æрмæг ныффидар кæнын.

1.Цавæр æхсæнадон царды уаг æвдисы фыссæг йæ уацмысы?

2. Цæуыл сагъæс кæны Цомахъ?

3. Цавæр цардмæ бæллы поэт?

4. Цæй символтæ сты зымæг æмæ уалдзæг?

YI. Хæдзармæ куыст.

1.Æмдзæвгæ аив кæсын сахуыр кæнын.

2.Фæрстытæм гæсгæ дзуаппытæ бацæттæ кæнын

3. Ныффыссын чысыл радзырд ахæм темæмæ гæсгæ : «Куыд фидæны цардаразæгæн,цы у мæ царды стырдæр нысан»

Источник